گفت‌وگو با «ناصر تکمیل همایون» | کشف واقعیت بی‌نظیر تاریخی در عودلاجـان
تاریخ انتشار: ۱۰ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۸۰۱۳۵۵
همشهری آنلاین-زهرا کریمی: نمی‌شود در باره تهران قدیم حرف زد و از کتاب «تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران: دارالخلافه ناصری» تکمیل همایون چشمپوشی کرد. اگرچه پژوهش‌های او درباره پایتخت به همین کتاب ختم نمی‌شود و او کتاب مهم‌تری نگاشته که در باره یکی از محله‌های قدیمی قلب تهران یعنی «عودلاجان» است. این کتاب بهانه‌ای شد تا سراغ این پژوهشگر برویم و تاریخ تهران را ورق بزنیم و با او به کوچه‌پسکوچه‌های عودلاجان پا بگذاریم و فرهنگ جاری در آن را بررسی کنیم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
کتاب‌ها و مقاله‌های بسیاری درباره ایران و شهرهای مختلف نوشته‌اید اما هیچ‌گاه سراغ محله‌ای در یک شهر نرفته‌اید. چطور شد که محله عودلاجان دستمایه نوشتن کتاب شد؟آنچه در این مصاحبه لازم است به آن اشاره کنم این است که پژوهش‌هایم در باره اجتماع و فرهنگ‌های ایرانی موجب شده تا پژوهش‌هایم متفاوت با بقیه باشد. شناختی که از تاریخ ایران، به‌ویژه ابعاد اجتماعی تاریخ آن دارم، باعث شده از گذشته در این زمینه فعالیت کنم. تخصص و تجربه کمک می‌کند احاطه بهتری به علائقمان پیدا کنیم. ایران از تهران جدا نیست و هر دو لازم و ملزوم هم هستند. درباره ایران تحلیل‌های آماری بسیاری انجام داده‌ام که بیش از همه مربوط به ابعاد گوناگون شهر تهران در دوره‌های جدید را هم در برمی‌گیرد. «عودلاجان» نام کتابی است که در زمینه تهران‌شناسی نوشته‌ام. در مطالعه محله عودلاجان به یک واقعیت بی‌نظیر تاریخی رسیدم. در تاریخ این محله نشانی از محله کلیمیان وجود دارد. در این کتاب به این موضوع پرداخته‌ام که در ایران و تهران توجه به محله‌های یهودی‌نشین از دیرباز بین مسلمانان متفاوت با سایر کشورها بوده است. این نگاه را با نگاه مردم شهرهایی در آلمان، اسپانیا و ایتالیا مقایسه کرده‌ام و همیشه لازم می‌دانستم که این ویژگی باید از لحاظ تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بررسی شود.
بله، در باره محله‌های دیگری هم در منطقه ۱۲ پژوهش کرده‌ام. به‌زودی دومین کتابم منتشر خواهد شد. سومین کتابم درباره سنگلج و بعد به‌ترتیب چال‌میدان، محله بازار و آخرین کتابم مربوط به ارگ تهران است. این کتاب‌ها تا ۲ سال آینده منتشر می‌شود. قصد دارم بعد از بررسی همه ابعاد نخستین محله‌های تهران به سراغ محله‌هایی که پس از عهد ناصرالدین شاه شکل گرفتند مانند محله‌های حسن‌آباد، منیریه و امیریه بروم. تمام تلاشم از گردآوری تاریخچه محله‌های قدیمی کمک به دانشجویان است و از خدا می‌خواهم تا در این پژوهش‌ها و تحقیقات یاری‌ام کند.
آنچه در کتابم به آن اشاره کرده‌ام ضرورت ارتباط بین سازمان‌هاست. توجه داشته باشید که اگر از زمانی که تهران بلدیه داشت تا امروز بین شهرداران مختلف و سایر سازمان‌ها مثل میراث فرهنگی رابطه‌ای هدفمند وجود داشت، شاید وضع بناهای قدیمی از حالا بهتر بود. هر سازمان و نهادی با نیتی و هدفی دست به مرمت برخی از بناها زده‌اند. اگر باستان‌شناسان، مردم شناسان، مورخان و... به فکر سیمای سنتی و باستانی شهرهای بزرگ ایران بودند تا مانع از بین رفتن آنها شوند، اکنون وضع اینگونه نبود.
متأسفانه در همین بازار تهران و حتی سایر بازارهای قدیمی شهرها برج‌سازی و ساخت مجتمع‌های تجاری در حال رواج است. من در فصل آخر کتابم به این موضوع اشاره کرده‌ام. یک نمونه از کشورهای اروپایی مانند پاریس را مثال می‌زنم که در این شهر معروف محله‌ای به نام «مره» به معنای مرداب وجود دارد. این محله برای خودش ویرانه‌ای بود که خانواده‌های بی‌بضاعت در آن زندگی می‌کردند. از قضا خانه «ویکتور هوگو» هم در همین محله قرار داشت. این موضوع شهرسازان را به فکر انداخت تا برای جذب گردشگر، این محله را آباد کنند. به مرور با حضور گردشگران، امکاناتی در این محله فراهم و در نهایت سبب شد تا زمین آن منطقه ۲ برابر قیمت زمان قبل شود.
حرفم این است که محله‌ای مانند عودلاجان که قدمتی چند صد ساله دارد و کلیساها، مسجدها، کوچه‌ها و خانه‌های قدیمی‌اش مأمن بزرگان و مشاهیر بوده چرا نباید بهسازی، مرمت و دوباره زنده‌سازی شود. البته شهرداری منطقه و میراث فرهنگی برخی از بناها را مرمت کرده‌اند اما هنوز بخش بزرگی از این محله نیاز به توجه دارد. بازسازی و مرمت سرای کاظمی در امامزاده یحیی(ع)، مرمت حمام نواب، مسجد حکیم‌باشی در پامنار و سایر بناها موجب شده پای گردشگران به منطقه باز شود اما باید بیش از اینها وقت و سرمایه هزینه کرد. برای بازسازی تهران قدیم ایده‌ها فراوان است اما تا مدیران نخواهند کاری از پیش نمی‌رود.
دلیل بزرگ‌تر از اینکه زندگی یهودی‌های این منطقه با همه یهودی‌های کشورهای دیگر فرق دارد؟ وقتی برای جمع‌آوری اطلاعات با آنها از نزدیک گفت‌وگو کردم، شنیدم که در ایام ماه محرم وقتی گروه‌های سینه‌زنی در محله‌ها مراسم اجرا می‌کنند، این یهودیان با احترامی که به مناسبت و مراسم ما دارند، روی آنها گلاب می‌پاشند. البته آنها هم از توجه و احترام مسلمانان به عبادات و مراکز عبادی‌شان سپاسگزار هستند. از مردم محله عودلاجان باید در تاریخ زیاد یاد کرد چرا که اهالی این منطقه تهران از قدیم تا امروز مردمانی اجتماعی، خودجوش و مردم‌دار بودند.
ای کاش آن زمان برسد که جوانان ما به قصد مرمت این محله‌ها آستین همت بالا زنند و تمام خانه‌های قدیمی تبدیل به موزه، خانه‌های صنایع‌دستی و هتل سنتی شود. به‌عنوان مثال جوان ۳۲ ساله‌ای، خانه و ملک‌های امین‌السلطان را در محله مشیرالخلوت خریداری کرده و آنها را به هم وصل کرده و قصد ساخت یک هتل زیبا دارد.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
درباره دکتر تکمیل همایون پژوهشگر نکتهسنجدکتر ناصر تکمیل همایون متولد ۱۳۱۵ در قزوین است. او دکترای تاریخ و جامعه‌شناسی دارد و سال‌هاست در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تدریس می‌کند و سرپرستی بخش «فرهنگ و تاریخ» را در مؤسسه انتشاراتی «دفتر پژوهش‌های فرهنگی» عهده‌دار بوده است. انتشار کتاب‌های «از ایران چه می‌دانم؟» بخشی از فعالیت‌های اوست. از تألیفات تکمیل همایون می‌توان به میهن‌دوستی در ایران، نقش علمی و فرهنگی یونسکو در پژوهش راه‌های تاریخی ابریشم، تاریخ تحولات قشون در تاریخ معاصر ایران، تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران (۳ جلد)، گستره فرهنگی و مرزهای تاریخی ایران زمین، سرگذشت دریای مازندران، خلیج فارس، مرزهای ایران در دوره معاصر، تاریخ ایران در یک نگاه، تهران، نظام و نهادهای آموزشی در ایران باستان، خوارزم و مشروطه‌خواهی ایرانیان و... اشاره کرد.
تهران‌پژوهی از صفویه تا دارالخلافه ناصریشهر تهران، در روزگار کنونی یکی از کلانشهرهای مشهور جهان است و هر روز به لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از آن در رسانه‌های داخلی و خارجی سخن به میان می‌آید. این شهر نام یافته ایران، بی‌تردید هویت ویژه‌ای دارد که نه فقط از موقعیت‌های جهان کنونی برخوردار شده، بلکه هنوز ریشه‌های تاریخی، در شکل دادن کالبدی و کارکردی آن دخالت تام دارد و این امر درگذار زمان سابقه کنونی تهران بزرگ را ترسیم کرده است.
شهر کنونی تهران، در گستره‌ای بی‌نظیر و جمعیتی به اندازه کم و بیش از یک ششم تمام ساکنان کشور، از روستایی گمنام در بامداد عصر اسلامی، حرکت و رشد و توسعه خود را آغاز کرد، اندک اندک شناخته شد و به‌صورت روستایی بزرگ درآمد و از آغاز سلطنت صفویه، حالت شهری پیدا کرد و دارای مسجد آدینه شد و بر پایه اعتقادات اسلامی ساکنانش می‌توانستند در آن نماز جمعه گزارند و از نیمه‌های سلطنت صفویه دارای حاکم برگزیده پایتخت شد و جنبه حکومتی هم پیدا کرد.
تهران در دوره سقوط اصفهان آسیب‌هایی را تحمل کرد و در عصر نادری، جنبه‌های نظامی آن چشمگیرتر شد. اما در دوره زندیه با آنکه نیروگاه ایلات و عشایر حکومت‌خواه ایران بود، اندک اندک رو به آرامش نهاد و ضایعه‌های متعدد جنگی، قحطی و وبا را پشت‌سر گذاشت و در آغاز سلطنت قاجاریه پایتخت ایران شد که تاکنون هم همچنان باقی مانده است.
محله‌های کوچک تهران از دوره شهر شدن، به مرور زمان به دلایل اجتماعی و اقتصادی در هم ادغام شدند و از ۱۲ محله به ۵ محله بزرگ تغییر شکل دادند که یکی از آن محله‌ها، اودلاجان یا «عودلاجان» است.
بررسی تاریخی و جامعه شناختی هر یک از این محله‌ها، که در جمع هویت اجتماعی و فرهنگی (و پاره فرهنگی) تهران را در مسیر زمان آشکار ساخته، مورد توجه دفتر پژوهش‌های فرهنگی قرار گرفت و در پی انتشار کتاب‌ها و رساله‌های متعدد درباره تهران، وظیفه فرهنگی دیگری را تقبل کرد و زیر عنوان تهران‌پژوهی به نشر چهارمین کتاب با عنوان اودلاجان «عودلاجان» تألیف دکتر ناصر تکمیل‌همایون مبادرت کرد.
در این کتاب (۱۰۰ صفحه‌ای) ۱. سابقه تاریخی محله‌های تهران. ۲. کلان‌محله اودلاجان و تحولات جغرافیایی آن. ۳. عوامل اجتماعی و اقتصادی شکل‌گیری محلّه. ۴. پراکندگی ساکنان و تعلّقات آنان. ۵. اوضاع کنونی و نوع بازسازی فرهنگی، مورد بررسی قرار گرفته و به اجمال تحوّلات «هویتی» آن، جلب نظر کرده است و راهکار و نیاز تاریخی باقی ماندن آثار کهن و اثرات فرهنگی آن در جامعه کنونی تهران نه تنها بازشناسی شده، بلکه شیوه‌های ماندگاری کالبدی محله و آمیختن کارکردهای اجتماعی و فرهنگی کهن، در حیات کنونی آن که بی‌تردید توان‌بخش پایداری هویت شهری و باروری فرهنگ ملّی ایرانی می‌تواند باشد، به روشنی بازگو شده است.
در جلدهای دیگر تهران‌پژوهی، کتاب‌های محله کلیمیان تهران (بخشی از اودلاجان)، محله سنگلج، محله چال‌میدان، محلّه بازار، شکل‌گیری بازار تهران، و محله ارک، انتشار خواهد یافت و بدین سان تهران تاریخی (صفویه) تا ایجاد دارالخلافه ناصری به گونه‌ای بخش نخستین تهران‌پژوهی تاریخی پایان خواهد یافت.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه۱۲ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۹/۰۱
منبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: اجتماعی و فرهنگی تکمیل همایون تهران پژوهی محله ها پژوهش ها کتاب ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۸۰۱۳۵۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فراخوان سی‌ودومین جایزه جهانی کتاب سال منتشر شد
به گزارش خبرگزاری مهر، فراخوان سی‌ودومین جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شد. مهلت ارسال آثار این جایزه تا ۳۱ شهریور است.
سی‌ودومین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با هدف شناسایی و معرفی کتاب‌های ارزشمند در دو حوزه مطالعات اسلامی و مطالعات ایرانی، در سه بخش تألیف، ترجمه و تصحیح که برای نخستین‌بار طی سال گذشته میلادی (۲٠۲۳) به زبان‌های گوناگون در کشورهای مختلف (غیر از ایران) چاپ شده است، در بهمن‌ماه ۱۴٠۳ برگزار می‌شود.
دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال از تمام ناشران، پدیدآورندگان و صاحب‌نظران دعوت می‌کند یک نسخه مکتوب از کتاب موردنظر خود را برای شرکت در این دوره از جایزه به نشانی دبیرخانه و نسخه الکترونیک کتاب را نیز به پایگاه الکترونیکی جشنواره به نشانی www.bookaward.ir ارسال کنند.
بر اساس این فراخوان موضوع آثار ارسالی در بخش مطالعات اسلامی شامل کلیات، معارف اسلامی، تاریخ اسلام، رجال، اخلاق، علوم قرآنی، حدیث، ترجمه متون اسلامی، قرآن‌پژوهی و تفسیر، فقه و حقوق اسلامی، علم کلام، فلسفه، تصوف و عرفان، تاریخ علم در اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامی، اقتصاد اسلامی، هنر و معماری اسلامی، مطالعات اسلامی معاصر و … و در بخش مطالعات ایرانی شامل کلیات، زبان و زبان‌شناسی ایرانی، مردم‌شناسی، تاریخ علم در ایران، شعر و ادب فارسی، تاریخ ایران، هنر و معماری ایرانی، تاریخ و تمدن ایران باستان، ترجمه آثار اندیشمندان ایرانی و… است.
آثار ارسالی باید از ابتکار و خلاقیت در ارائه بینش اسلامی و تحقیقات و مطالعات ایرانی و بهره‌مندی از ارزش فرهنگی درخور توجه و منطبق با معیارهای تحقیقی و پژوهشی و استناد به منابع معتبر و علمی، برخوردار باشند.
تناسب حجم کتاب با محتوا، فصل‌بندی موضوعات، رعایت هماهنگی فصل‌ها و یک‌دستی مطالب، ذکر فهارس فنی، اهتمام به ویراستاری، آرایه مناسب کتاب و نداشتن اغلاط چاپی، رعایت معیارهای اساسی ترجمه در کتاب‌های ترجمه‌شده، رعایت آداب و قواعد تصحیح انتقادی متون به همراه توضیحات و حواشی لازم و ارائه نسخ بدل به حد کافی در کتاب‌های تصحیح‌شده از ویژگی‌های آثار ارسالی است.
کد خبر 6093284
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند